"BÁNH TRÔI NƯỚC " _ HỒ XUÂN HƯƠNG

 

 

BÁNH TRÔI

 

Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non.

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

 

PHÂN TÍCH

 

1 Cũng rất Hồ Xuân Hương, bài thơ có nhiều nghĩa. Cổ những tổ chức ngôn từ của văn học dẫn đến một cách hiểu (đơn nghĩa) Nhưng cũng có những tác phẩm làm người đọc hiểu cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng (hiện tượng đa nghĩa) Với Xuân Hương thường có ba nghĩa : nghĩa đen, nghĩa bóng (gắn với tâm sự, nỗi niềm) và tầng nghĩa thứ ba rất Xuân Hương Chuyện bánh trôi thật, muốn chín thả vào nước, nước sôi, bảy nổi ba chìm tất cả đều thật. Nhưng cái bánh trôi ấy là "thần em" Không phải thân em chung chung mà cái thân ấy đạt vào hoàn cảnh xã hội đảo điền lúc bấy giờ. Họ muốn người phụ nữ phải thế này, phải thế nọ: Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn... Đây là ý của họ. Còn "em" ?

 

2. Cái thân em xem chừng cơ cực, bị động (Hai chữ "thân em sao mà xót xa). Có người cho rằng bài thơ mất đi ít nhiều chất Xuân Hương bởi cái cơ cực, bị động ấy. Thật ra, bài thơ có thẩm một ít chua chát, Xuân Hương không muốn dối lòng. Nhưng cái chính vẫn là hai thế lực trong bài thơ ; xã hội và con người Xuân Hương "Thân em vừa trắng lại vừa tròn" Trắng hẳn là trong sạch (mặc dầu đời lúc ấy quá dơ) Em cũng chả góc cạnh, ương bướng gì với đời. Đời đã bóp méo thân em theo ý họ rồi lại đày em trong ba chìm bảy nổi. Tưởng đã biến mất, tưởng đã hết cái nguyên sơ, cái vốn có. Một chữ MÀ Mà em vẫn ..) làm cho bài thơ chia làm hai mảng : ba câu đầu đứng về một bên, câu cuối lời ít, ý nặng Xem chừng cán cân không giữ ở thể thăng bằng mà đĩa cân chúi về phía câu cuối.

 

3. Mở đầu bài thơ một từ "em" khiêm nhường, gần gũi Trong quan hệ nam nữ dưới thời phong kiến, chữ "thiếp" dành cho gái có chồng từ "em" dùng cho nhân tình, nhân ngãi. Nhờ từ em ấy mà sự trong trắng trẻ trung của các ý trong câu 1 là hợp lí :

 

Thân em vừa trắng lại vừa tròn.

 

Rồi cuộc đời tàn bạo phủ phàng thân phận em. Trước cuộc đời ấy, li ra từ nhân xưng trong bài (em) phải đổi khác (Ngô Tất Tổ chẳng để cho chị Dậu chuyển từ châu, đến tôi rồi bà đó sao?); nhưng ở đây cuối bài vẫn một từ em tự tin, dịu ngọt.

 

Ta như thấy câu một mở ra về một người con gái đáng yêu ấy; câu 2 câu 3 trải qua bảy nổi ba chìm, rồi câu 4 khép lại bài thơ : vẫn người con gái ấy. Trên cái nền trong trắng (câu 1) hiển hiện : một tấm lòng son.