ĐỜI VIẾT CỦA NAM CAO

 GÁNH NẶNG MẶC CẢM TRONG ĐỜI SỐNG VÀ ĐỜI VIẾT CỦA NAM CAO

Văn Giá

 

 

Đã mang mặc cảm vào thân là sống khổ rồi ! Những mặc cảm ấy không thôi hành hạ, quấy nhiễu ta. Nhất là khi ta đối diện với một đám đông nào đó, mà trong đám đông ấy người ta cứ đường đường ăn nói như không, ba là, bố bá, hiên ngang như những người vai về, thành đạt thì ổn thôi, lúc ấy mặt ta cứ chưởng ra, da mặt cứ com cộm", toàn thân nóng hộp, mô hỏi rịn ra khắp cả. Ta cảm thấy mình lép về biết chứng nào. Ta bỗng xo ro ít nói, lấy im lặng làm thúc thủ. Người lãnh tâm báo : tay ấy hiền Người độc bụng bảo đích thị là tháng kiêu ngạo. Tóm lại, người ta bảo ta là "Cái mặt không chơi được" kẻ cùng đáng kiếp!...

 

Cái người ấy là ông Nam Cao - ông giáo khổ trưởng từ kiêm nhà văn quen thuở ấy. Đời sống và đời viết của ông bị hai mặc cảm hành hạ cho đến lúc chết sống chưa được tốt với xung quanh và viết không ra gì. Nam Cao luôn bị hành hạ bởi những ý nghĩ không đầu hay như có vẻ là không đâu vậy. Này nhé, thấy có đứa học sinh nghỉ học anh liền nghĩ ngay mình dạy không ra gì nên chúng chân mà bỏ học ; thu tiền mua mực cho học sinh lại sợ chúng nghĩ mình phết phẩy, kiếm chác đối đồng, mua nhà của người ta lại thấy mình khốn nạn vì người chủ của căn nhà ấy bán nhỏ chỉ vì đánh bạc vớ nợ, về nhà với vợ sợ nhất là có người bà con hàng xóm hỏi vay tiền không có cho thì lại e người ta bảo là thẳng hẹp bụng, mà cho thì chả lẽ lại để vợ con nhịn đói ư ? Nhưng mà không thể cho vay được, vì đứa con đang sài đẹn cần có ngay thuốc uống. Thế là ông giáo thấy mình đáng khinh quá. Người ta khổ lắm mới ngửa tay vay mình, mình có đầy mà không dám cho vay. Đúng khinh bị nhất là cái đón nghe tin ông ban ôm sắp chết anh giáo thoảng một nỗi vui thầm kín vì có thể minh được thế chân làm hiệu trưởng Thế rồi anh giáo cứ tự xã và, nguyền rủa mình, vật vã khóc thương cho tâm hồn của mình đang chết, chết trong khi còn đang sống. Cái anh giáo kiêm nhà văn ấy đối với vợ con nhiều lúc cũng chẳng ra gì, tự thấy mình là kẻ ăn bám vợ, vô tích sự, có khi thô lỗ, cục súc nát rượu, đã từng có lúc tất vợ đánh rủa con. Thế thì là gì, rõ ra là cái tháng khôn nạn rồi. Có hơn gì một kẻ vô học, vũ phu, hơn gì một gã nát rượu, thô lậu ở đời. Mà cứ hẳn là cái hang người ấy thì chúng a thèm chấp, đằng này anh ta là kẻ chẳng ít thì nhiều cũng đã mang danh là người có học. Tiêu hoang tuổi xuân của mình cho việc mãi mòn đũng quần ở lớp, xả phi tiền của bà của bố mẹ mấy năm trời trên tỉnh đẻ ra người như thế a ”. Anh đã đóng một vai tôi tệ, xộc xệch, nhếch nhác, trong tư cách một người con, một ông bố, một người chồng, một người bạn, người thầy giáo. Tóm lại, anh là hạng người bỏ đi, loại người hỏng hẳn...

 

Cơ may, hãng đêm không tài nào ngủ được, vật minh trên chiếc giường một mà trăn trở, lêu lêu trên đường phố mà nghĩ ngợi, mà tự khinh bỉ minh, mã tìm ra phương cách gột tẩy cái dòng sông tỉnh thần ngầu vấn của cái thông mình, mà đặng sống cho gần người hơn cứ thế đã cứu thoát anh. Anh vẫn có quyền ngẩng mặt mà nhìn đời, sông trụ với đời, mặc đủ đời không đáng sống, không bộ sống, nhưng không dám chết...

 

Thế nhưng khốn nạn thay, run rủi trời đất thế nào lại xui anh ta cầm bút. Cái ngày thỏ bút tập tong viết những vẫn thơ tình mặt hạng lần đầu tiên ấy đã báo hiệu cái nghiệp chướng không tránh khỏi - viết văn. Lúc đầu anh làm thơ Thơ dở như dưa khú. Thế là anh xoay sang viết truyện. Liệu có nên cơm cháo gì không ” Viết gì bảy giờ ? Xung quanh anh đã có bao nhiêu lão tướng tung hoành trên trưởng văn trận bút rồi. Bao nhiêu là chuyện tình sướt mướt, chuyện chàng nàng véo von réo rất, chuyện các cô tân thời tự tử ven hồ, chuyện dở mếu dở cười của anh đào kép, chuyện gái điểm, phu xe, chuyện nông dân sưu thuế, cả chuyện anh hề giữa làng thị dân trưởng giả thôi thì đủ cả nhan nhản trên các sách đủ loại rồi. Viết gì bây giờ ? Chi bằng cứ lấy chuyện minh ra mà viết xem sao ! Anh bèn phơi trần ra cái bể suy tư suy cảm, cái cách sống cách nghĩ của chính mình hàng ngày lên mặt giấy. Toàn là "những truyện không muốn viết" cả Thi đấy, chuyện say rượu tất vợ, mông vĩ cuồng mở giải Noben, chuyện nhiêu khê, tâm mãn, vụn mủn, nhóm nhóm của hàng ngày. Anh quãng lớn, đánh bài ngửa cái tháng tôi nhau nát một cách không khoan nhường, không né tránh vào con chữ Viết hết, viết cạn kiệt. Viết xong lại đọc nghiên ngầm, tìm tòi, nhận xét và suy tưởng", rồi lại tẩy xóa, thêm bớt... Cứ thế, các trang văn quân qua ra đời. Có tiếng nấc, tiếng khóc, tiếng vật mình, tiếng chưa thẩm thiên hạ và chứa cả chính mình. Tất thảy cứ ngắn ngang bởi bởi trên trang viết. Anh viết như một sự hành xác, như cứu rỗi, như xua đuổi tà ma trong chính hồn mình. Viết đến nghẹt thở.

 

Thế nhưng, như một thói thưởng, viết xong đưa đi nhà in rồi là bắt đầu sốt ruột, lâu lâu lại ra nhà dây thép xem có mang đã gửi và không, nếu biết đích xác là truyện không được in lại cho rằng bọn biên tập đốt nát không dánh giá đúng tầm cỡ truyện Và văn như thời thưởng, tác phẩm được in rồi, đọc lại bóng cảm thấy tâm thường quá, lẽ ra phải khác, phải hơn thể Anh bỗng đỏ mặt là trên đường về gặp tay văn sĩ nào thì bỏ bố ! Vừa phải chiêu đãi lại vừa bị chúng khinh cho: "Văn nhân tương khinh" mà. Nếu ai hỏi đèn, hoặc giả có ai chúc tụng, anh sẽ ậm ừ cho qua chuyện, rồi nói làng sang chuyên thời tiết, chuyện Đức quốc xã với ông Xtalin là êm. Anh lầm lủi mau chân bước về làng. Về làng thôi, yên thân Chả ai biết anh viết truyện. Về với làng, kẻ giàu người hèn, trẻ con người lớn hà cứ gặp là chảo rán "Ông giáo a "", thế là mừng rồi. Dân quê bởi đất lật có nứt toác cá chân tay biết gì đến văn với vẻ Còn bon trọc phú chó mà kia càng không. Chúng mất tranh thủ cướp miếng ăn của kẻ dưới và tranh thu "cho nhau ăn bùn với những kẻ có mẫu một trong làng không cùng phe cánh Chúng không biết đến văn chương. Và thực ra là chúng không cần, không thêm biết đến

 

Anh giờ mấy cái bánh tây chia cho bà, cho con mỗi người một cái rồi đưa cho vợ mấy gói thuốc sài đẹn, phòng khi con trái gió giả giới. Anh then thò đưa cho vợ máy đồng. Mất vợ ánh lên một niềm vui tội nghiệp. Anh biết, ngay sau đây là vợ chạy đi đong gạo cùng mở tép để gọi là làm bửa tươi đón chồng Hình như nhà đã ăn cháo mấy bữa nay.

 

Có nhiều người viết văn rất sướng. Họ chơi với văn chương hơn là trói mình, đánh cược đời mình vào văn nghiệp. Họ viết như một niềm hoan lạc. Viết xong thấy văn mình hay như vợ người khác, đọc đi đọc lại chìm đắm trong niềm vui tự thưởng. Ấy là khi họ đang say mê chính bản thân mình Anh nhà giáo kiêm nhà văn quên Nam Cao không có được cái thanh thời như thế. Anh viết văn như một người gánh nặng Một mình anh đào bới, xúc, chất từ via đời lên đòi quang của lòng mình bao nhiêu chữ nghĩa lắm lập hàng nóng rồi lúc là gánh đi rao bán giữa cho văn chương. Vừa gánh đi vừa lo lắng minh ế ẩm, là có người chê, vì anh cũng tự thấy là hàng mình chưa đẹp. Vang, văn phải ĐẸP, lòng vẫn hàng canh cánh một niềm mong như thế. Nhưng biết làm sao được, vẫn tải giới cho có đến vậy thôi Hoặc giá có ai khen, ấy chết, có gì đâu, anh cứ nói thế chứ.. Nam Cao thẹn đỏ lưng cả mặt lên và... sau đấy là thoảng một chút nghi ngờ.

 

Bởi gánh quá nặng nên.. như một định mệnh, anh đã gục ngã trên hành trình của một chuyện gánh gồng sau chót. Lẽ ra sau lần ấy, một quyển sách lớn về cái làng Đại Hoàng của anh sẽ được hoàn thành (.).

 

Dinh vào văn chương là tự buộc thân mình vào cái chốn bạc bẽo nhất. Thiên hạ tự cổ chí kim đều thế. Nam Cao biết thế. Nhưng làm cái anh chồng mà không nuôi nổi vợ con là đáng khinh lắm. Không có tài làm giàu Chả lẽ cứ sống như một kẻ bỏ đi. Thôi thì lấy văn chương làm cứu cánh. Viết về đời mà như một kẻ trốn đời, ngồi lì bên bản viết, độc lực, có độc. Anh dùng con chữ nhầm kĩ thác và khai phóng tâm hồn, tư tưởng mình. Chữ nghĩa văn chương trôi nổi biết có nghĩa lý gì không và được mấy nả, biết thế nào mà nói trước. Thôi thì cứ hãy biết đây, thiết thực, ích dụng - với mấy đồng nhuận bút cảm gọi là thêm vào với vợ con, dù ít nhưng có vẫn hơn không Phải nghĩ đến chuyện "có gì đó vào mồm không đã", và cố gắng sống như một người tử tế đã Anh viết để có cái mà sống và sống cho ra người tử tế... Cả cuộc đời Nam Cao là một cuộc tranh đấu cật lực để đẩy lùi được chứng nào hay chừng nấy hai mặc cảm u âm đã làm tình làm tội anh : sống chưa được tốt và viết còn tối, con tẻ.

 

Làm gì phải mặc cảm, hãy đảng hoảng như một con người, như mọi con người - sẽ có người bảo thang vào mặt anh như vậy. Nhưng hỡi ôi, cái tạng người ta nó thế rãi, tránh không được, gột bỏ cũng không được. Đeo đẳng gánh nặng của hai mặc cảm ấy, Nam Cao đã để lại những áng văn nóng hực của một nhân cách và một tài năng lớn. Mong sao ai cũng biết mặc cảm như thế cho thiên hạ được nhờ ....

 

(In trong tạp chí Văn nghệ Nha Trang, số 18,tháng 5-6,1993)